Muziek van de Kalahari Bushmen
De meeste Nederlanders horen het ook niet vaak meer: akoestische en vocale muziek voor een klein publiek. Het geluid van een harp van blik, een paar stokjes en snaren, en dan ineens de zang van een vrouw die klinkt alsof ze naast je staat: het is even wennen.
'Dansen om de vuurkring', linoleumsnede door Naro-kunstenares Nxabe (zie ook de tentoonstelling Kuru Kalahari)
"Tsisi ka noomga" is een bijzondere cd, en niet alleen om de rustgevende sfeer die er van de nummers uitgaat. Er is nog niet veel muziek op cd verschenen van de bewoners van de Kalahari, ook wel Bushmen of San genoemd (* een verzamelnaam voor verschillende bevolkingsgroepen die San-talen spreken). De gebruikte muziekinstrumenten en zangstijlen komen buiten de Kalahari-regio weinig voor. Ook in Zuidelijk Afrika is de muziek niet overal te vinden: Bushmen zijn er naar de marge van de samenleving verdrongen. In Botswana is het overgrote deel van hun woon- en jachtgebied genomen. Nog geen 50.000 Bushmen wonen in verschillende gebieden in noordoost- en west Botswana, veelal in door de staat opgezette dorpen.
Hun bestaan als jagers en verzamelaars mag dan voor velen slechts een herinnering zijn, de muziektradities leven nog sterk. Muziek is volop aanwezig in het dagelijks leven van de Bushmen bij rituelen, plechtigheden en ter ontspanning. Op 'Tsisi ka noomga' horen we die verschillende gelegenheden terug. De 23 liedjes, de meeste opgenomen in 1994 in west-Botswana, varieren van ontspannen wijsjes tot genezingsrituelen.
Op de cd is een aantal snaarinstrumenten te horen, zoals de g!oma, een soort mondharp met een snaar die getokkeld wordt. Fascinerend is de dakateri (in de Naro-taal: tandiri), een grote besnaarde boog die tegen een metalen vat wordt gehouden en door een groep vrouwen wordt bespeeld; iedere vrouw hanteert een stok waarmee ze het instrument met een bepaald interval raakt, en een van hen varieert de melodie door de snaar af en toe op een andere plaats vast te houden. Zo is er nog een aantal snaarinstrumenten, die klinken als de holle toon van een mondharp, of zelfs een opvallende gelijkenis met een bluesgitaar vertonen.
Niet alle instrumenten hebben een eeuwenlange traditie in de muziek van de Bushmen. Interessante aanwezige is de spaanse gitaar. De ritmische en melodische aanwending doet weinig denken aan westerse muziek; de gitaar is dan ook al sinds de jaren 30 aanwezig in de muziek van de Kalahari.
Tsisi ka noomga: songs for healing (Music of the Kalahari Bushmen)
De cd is te bestellen op internet via http://www.oneworld.co.za
T.G., maart 2001